<<Արդարություն>> կուսակցության համանախագահ Արթուր Բալոյանի կարծիքը դատական համակարգի վերաբերյալ:
«Կա երկու տեսակի արդարություն. դուք ունեք փաստաբան, որը լավ գիտե օրենքը, և փաստաբան, որը լավ գիտե դատավորին»:
Ճշմարտությունն ու արդարությունը վեր են ամեն բանից, քանզի միայն նրանցից է կախված ազգի մեծությունը։
Կարևորելով դատական համակարգի դերն ու նշանակությունը հզոր պետության կառուցման ու կայացման գործում՝ ցանկանում եմ արձանագրել այսօր առկա վիճակի իմ գնահատականը և ներկայացնել առաջարկություններ համակարգի զարգացմանն ու կայացմանն ուղղված:
- Գործող դատական համակարգը չի ապահովում արդարադատություն, անկախ դատավորների անձերից,
- Գործող դատական համակարգը չի ապահովում դատարանների անկախությունը, վճիռները մեծամասամբ կախված են տվյալ պահին գործող գործադիր մարմնի կամքից կամ ֆինանսական հնարավորություններ և այլ ազդեցություններ ունեցող անձանց ցանկություններից,
- Դատավորների ընտրության կամ նշանակման, նրանց գործունեության հետագա գնահատման համակարգը չի ապահովում Արդարություն, անկողմնակալություն, հավասար հնարավորություններ,
- Դատական գործընթացների ժամանակային հասանելիությունը և տևողությունը չի ապահովում ժամանակին և ազդեցիկ արդարադատություն:
Այս ամենից էլ բխում է անվստահությունը ամբողջ դատական համակարգի նկատմամբ:
Դատական համակարգը հիմքից սխալ է կառուցված և առաջարկվող փոփոխությունները (որքան էլ դրական թվան), ապահովելու են միայն առկա թերությունների ժամանակավոր ծածկման՝ կոսմետիկ լուծումներ, չապահովելով այնպիսի դատական համակարգ, որը կլինի անկախ, անկողմնակալ, արդարադատ և հասարակության վստահությունը վայելող:
Համակարգային փոփոխություններ հնարավոր է իրականացնել առաջին հերթին Սահմանադրական փոփոխությունների միջոցով:
Սակայն կան նաև կետեր, որոնք հնարավոր է իրականացնել այլ օրենսդրական փոփոխությունների շրջանակներում:
Եվ այսպես առաջարկում եմ՝
- Անցում կատարել երկաստիճան դատական համակարգի՝ դատարան և վճռաբեկ:
Հիմնավորում՝ երկաստիճան համակարգի դեպքում, երբ դատարանի վճիռը հնարավոր կլինի բողոքարկել միայն հստակ հիմքերի առկայության դեպքում, կմեծանա վստահությունը, կարագանան գործընթացները, կբարձրանա արդյունավետությունը:
- Ներդնել երդվյալ ատենակալների համակարգ՝ ընտրված մասնագետներից: Կազմում ընդգրկվեն դատավորներ, փաստաբաններ, դատախազներ, իրավագետներ՝ կախված գործի բարդությունից 3-9 հոգի: Երդվյալ ատենակալների ով լինելը գաղտնի լինի դատավարության մասնակիցների համար:
Հիմնավորում՝ միանձնյա որոշումների կայացումը պարունակում է սուբյեկտիվության ռիսկեր, ազդեցության հնարավորություններ, կոռուպցիոն ռիսկեր: Մասնագետներից կազմված երդվյալ ատենակալների կողմից կայացվող վճիռները կլինեն առավել արդար և օբյեկտիվ: Կազմի գաղտնիությունը կնվազեցնի կոռուպցիոն և անօրինական ազդեցության հնարավորությունները:
- Դատավոր նշանակել իրավապահ կամ փաստաբանական համակարգերում գործունեության առնվազն 5 տարվա աշխատանքային փորձ ունեցող անձանց՝ հետագայում հաշվի առնել որպես երդվյալ ատենակալ աշխատանքային փորձը:
Հիմնավորում՝ ի նկատի ունենալով դատավորների շատ բարձր պատասխանատվությունը՝ այդպիսի պաշտոնը վստահել անփորձ երիտասարդներին պարունակում է սխալների մեծ ռիսկ:
- Դատավորների ընտրության և հեռացման գործընթացը ամբողջությամբ անկախացնել օրենսդիր և գործադիր մարմիններից: Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամների և Սահմանադրական դատարանի դատավորների ընտրությունն իրականացնել համապետական ընտրությունների միջոցով:
Հիմնավորում՝ Դատական համակարգը, հանդիսանալով իշխանության առանձին ու կարևոր ճյուղ, չպետք է ձևավորվի մյուս ճյուղերի կողմից: Բարձրագույն մարմինների ընտրությունը համապետական քվեարկության միջոցով կապահովի անկախություն, որոնք էլ իրենց հերթին կնշանակեն, կհեռացնեն մյուս դատավորներին:
- Հստակեցնել դատական գործընթացների ժամկետները՝ բոլոր փուլերում: Ժամկետների երկարաձգում թույլատրել միայն համապատասխան հիմնավորումների առկայության դեպքում ԲԴԽ հատուկ որոշմամբ:
Հիմնավորում՝ ամիսներ, երբեմն տարիներ, ձգձգվող դատավարությունները (հիմնականում արհեստական) խաթարում են արդարադատության հասնելու խելամիտ հնարավորությունները:
Սրանք միայն փոքր մասն են այն փոփոխությունների, որոնք անհրաժեշտ են իրականացնել անկախ, արդար դատական համակարգ ունենալու համար:
Հնարավոր չէ ունենալ հզոր, զարգացած, ժամանակակից պետություն առանց արդար դատական համակարգի:
